Geschiedenis
Runkelen staat vermeld in de archieven rond 1100 onder de naam Runkirs, vanaf 1816 vinden we de naam Runkelen.
Eertijds was Runkelen een gemeente van het graafschap Loon. In 1784 heeft de graaf van Duras ook de titel van heer van Runkelen.
Voor 1806 was Runkelen verenigd met de parochie Wilderen, genoemd O.L.Vrouw Wilre, samen met Halmaal, Duras, Binderveld en Gorsem.
In 1806, bij de reorganisatie van de parochies, kwam Runkelen bij Gorsem, maar bezat een kapel die geschikt was voor de eredienst.
Het is onbekend wanneer de kapel gebouwd werd. Men weet wel dat zij reeds bestond in 1218 en door de vroegere abdij van Perk werd bekostigd.
Zij was gekend onder de naam “kluis”, omdat zij vele jaren bewoond werd door een kluizenaar.
Vanaf het begin werd zij toegewijd aan de H.Andreas, apostel. Men kwam er op bedevaart tegen hoest bij mensen en dieren.
In 1826 kreeg kapelaan Liesen van O.L.Vrouw Wilre de opdracht de kapel van Runkelen te bedienen, de H.Mis op te dragen, het woord Gods te verkondigen en de biecht te horen.
De doopsels, huwelijken en de eerste communie hadden plaats in Gorsem.
In 1843 is Runkelen een zelfstandige parochie geworden. En nieuwe pastorie was gebouwd en pastoor Liesen kon ze betrekken.
De grenzen van de parochies vielen samen met die van de gemeente.
De kapel was ondertussen in verval en te klein geworden.
Zij werd in 1854 afgebroken om door een nieuwe kerk vervangen te worden.
Dit werd de zware taak van pastoor Kesbeens. Er deden zich veel moeilijkheden voor: gronden rond de kerk moesten geruild worden, huizen moesten afgebroken en elders heropgebouwd worden.
De ligging van de kerk werd betwist door de gemeenteraad die haar in het midden van het dorp wou. De eindbeslissing was: de kerk word gebouwd op de plaats van de kapel en dit voor de kostprijs van 15.850 fr.
Op 8 september 1855 werd er de eerste H.Mis opgedragen en op 12 augustus 1857 werd ze gewijd door de toenmalige bisschop van Luik.
Het is een eenbeukige kerk in baksteen, met ingebouwde westertoren. Er is een driezijdig afgesloten koor en sacristie aan de oostzijde. Zij bevat o.a. twee klassieke houten beelden uit de 17e eeuw, een van de H.Andreas en een van de H.Cornelius.
De doopvont uit hardsteen is uit de 15e eeuw, de eiken biechtstoel met de H.Petrus in medaillon is uit de 19e eeuw. Dit is nog steeds aanwezig. Bij de vorming van de gemeenten in 1795 werd Runkelen een zelfstandige gemeente. Runkelen ontwikkelde zich vooral na de Tweede Wereldoorlog tot een woondorp door lintbebouwing. In 1971 werd de gemeente opgeheven en werd Runkelen bij Duras gevoegd, samen met Gorsem. In 1977 werd ook Duras opgeheven en werd Runkelen een deelgemeente van Sint-Truiden.
In 1955, toen de kerk 100 jaar oud was, werden onder pastoor Branje, twee glasramen in het koor geplaatst. Van 1972 tot 1978 werden er zomerfeesten georganiseerd onder pastoor Cornelissen. De opbrengst werd gebruikt voor de glasramen in het schip van de kerk en voor de parochiezaal. Van 1981 tot 1999 werd pastoor Marcel Mathijs priester in Runkelen en Gorsem. Hij woonde in Gorsem waardoor de pastorij in Runkelen kwam leeg te staan. Van 1980 tot 1996 verbleven er 3 zusters. Deze hielpen mee in de parochie; onder anderen als koster, derde leeftijd, parochieraad, liturgie enz. Vanaf 1989 werden er een aantal jaren dorpsfeesten georganiseerd. Straten namen het tegen elkaar op in allerhanden spelletjes. Het was een strijd om de wisselbeker en de eer van de straat. Na de controle en advies van monumenten wacht werd er op 1 mei 2010 gestart met de renovatie werken aan de kerk. Deze werken werden in drie fasen ingedeeld.
Fase 1 het dak en de toren. Fase 2 de gevel en vocht bestrijding. Fase 3 het interieur. Deze werken werden afgerond op 4 mei 2018.
